در قسمت قبلی مهمترین موزه های فرش دستباف در جهان به بررسی دو موزه مهم در این حوزه پرداختیم: موزه فرش باکو و موزه هنر وین. در ادامه این مطلب قصد داریم تا تعدادی دیگر از مهمترین موزه‌های فرش دستباف را بررسی نماییم. بعضی از این موزه‌ها به صورت تخصصی تنها به نمایش دادن فرش دستباف می‌پردازند، و برخی دیگر در زمره موزه‌های هنری قرار می‌گیرند و در میان انبوه آثارشان، فرش‌های نفیس دستباف را نیز در معرض دید مخاطبان قرار می‌دهند.

موزه لوور

موزه لوور پاریس یکی از بزرگ‌‌ترین موزه‌های جهان است و آثار تاریخی بسیار زیادی را در خود جای داده است. لوور بزرگترین موزه هنر و بنایی تاریخی در مرکز شهر پاریس می‌باشد. در این موزه بالغ بر ۳۸۰۰۰ اثر هنری مربوط به پیش از تاریخ تا سده ۲۱ میلادی در فضایی بالغ بر ۷۲۷۳۵ متر مربع جمع‌آوری و در معرض دید قرار گرفته است. در سال ۲۰۱۷ میلادی، موزه لوور، با ۸/۱ میلیون بازدید کننده، در فهرست پربازدیدترین موزه‌های جهان قرار گرفت.

موزه لوور از سال ۱۷۹۳ میلادی تا امروز به عنوان «موزه عمومی» فعال بوده و تمرکز اصلی خود را بر روی هنر، تاریخ بشر و فرهنگ قرار داده است. از مهمترین آثار این موزه می‌توان به لوح حمورابی، تابلوی بانوی صخره‌ها و تابلوی مونالیزا اثر لئوناردو داوینچی اشاره کرد. در میان تمام این آثار، بازمانده‌هایی از هنر ایران پیش و پس از اسلام نیز به چشم می‌خورد. فرش دستباف نیز از جمله همین محصولات است.

در گذشته، پادشاه‌های کشورهایی مثل ایران قالی‌هایی نفیس را به عنوان هدایای دیپلماتیک به پادشاهان دیگر کشورها اهدا می‌کرند. فرش‌های ارزشمند متعددی در موزه لوور نگهداری می‌شود. یکی از مهمترین این آثار، فرشی ابریشمی بافته شده در کاشان با نقشی از حیوانات است. تاریخ بافت این قالی به اواخر قرن شانزدهم بازمی‌گردد.

موزه ویکتوریا و آلبرت لندن

این موزه به جهت داشتن ذخائر غنی آثار هنری از جمله برترین موزه‌های جهان است. از نظر هنرهای تزئینی، بزرگ‌ترین موزه جهان به شمار می‌رود. این موزه مجموعه‌ای از حدود 2.3 میلیون اشیایی را دارد که بیش از 5000 سال از خلاقیت بشر را در خود جای داده‌اند.

این موزه در سال ۱۸۵۲ تأسیس گردیده و به نام ملکه ویکتوریا و پرنس آلبرت که در جوانی درگذشت نام‌گذاری شده است. موزه ویکتوریا و آلبرت در منطقه برامپتون لندن از شهرک سلطنتی کنزینگتون و چلسی، واقع شده است. موزه ویکتوریا و آلبرت که مساحتی برابر ۵٫۱ هکتار را پوشش می‌دهد دارای ۱۴۵ گالری‌ است. گستره مجموعه‌های آن از ۵۰۰۰ سال آثار هنری، از دوران باستان تا به امروز، از فرهنگ‌های اروپا، شمال آمریکا، آسیا و شمال آفریقا را فرا می‌گیرد.

مجموعه بی‌نظیری از صنایع دستی، از سازهایی بسیار قدیمی تا کوزه‌ای هشتصد ساله و همچنین فرش‌های دستباف در این موزه نگهداری می‌شوند. یکی از مهمترین این آثار فرش معروف اردبیل است که در این موزه در دیدرس بازدیدکنندگان قرار دارد. فرش اردبیل یا همان قالی شیخ صفی قدیمی‌ترین و در عین حال یکی از بزرگترین و زیباترین فرش‌های جهان است.

این قالی از لحاظ تاریخی نیز سند و مدرک مهمی محسوب می‌شود. زیرا دارای تاریخ و امضا می‌باشد و در سال ۱۵۳۹ میلادی (۹۴۶ هجری)، یعنی سیزدهمین سال سلطنت پنجاه و دو ساله شاه طهماسب بافته شده است.

موزه متروپولیتن نیویورک

موزه متروپولیتن یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین موزه‌های جهان است و در منهتن نیویورک و در مجاورت ضلع شرقی سنترال پارک قرار دارد. این موزه در ۱۸۷۲ میلادی افتتاح شده است و مجموعه‌ای درخشان از فرهنگ و تمدن و هنر بشر را در خود جای داده است.

آثاری بی‌همتا، زیبا و همچنین گران‌بها در موزه متروپولیتن نیویورک وجود دارد. نمایش آنها متروپولیتن را به یکی از پربازدیدترین موزه‌های شهر تبدیل کرده است. توانسته حدود چهار میلیون بازدیدکننده را به سمت خود جلب کند. در میان انبوهی از این آثار هنری فرش‌های دستباف نیز خودنمایی می‌کنند.

این موزه زیباترین و مشهورترین فرش‌های صفوی را در خود جای داده است. یکی از معروف‌ترین این قالی‌ها فرش بازوبندی است که شکوه هنر ایرانی را به رخ جهانیان می‌کشد. این فرش که در اول قرن شانزدهم بافته شده است، طرح هندسی ستاره‌ای را دارد که مبارزه سیمرغ و اژدها را نشان می دهد.

برای ادامه کلیک کنید : مهمترین موزه های فرش دستباف در جهان (قسمت سوم)

سی پرشیا

مهمترین موزه های فرش: موزه‌ها همواره محلی برای یادآوری تاریخ بوده‌اند. تاریخی به گستردگی تمام تمدن‌ها و فرهنگ‌ها. موزه‌ها برای انسان امروزی همچون عبرت‌گاهی‌ست که می‌تواند بازتابی از اصالت و صلابت آبا و اجدادی هر منطقه باشد. در میان آثار مختلفی که در موزه‌های مختلف به نمایش در می‌آیند آثار هنری از جمله مهترین آن‌ها هستند.

آثار به جای مانده از کهن‌ترین تاریخ‌های تمدن و حتی گاهی پیش از تمدن ناگفته‌هایی از تاریخ را در دل خود جای می‌دهند که شاید در هیچ کتاب تاریخی نتوان آن‌ها را یافت. از دیگر نکات جذاب موزه‌ها ایجاد حس و حال گذشته‌های دور است و در نتیجه شگفتی دیدن آثارشان چند برابر می‌شود.

صنایع دستی گوناگونی نیز در تمام موزه‌ها یافت می‌شوند. گاه هیچ عددی برای ارزش آن‌ها نمی‌توان متصور شد. فرش دستباف نیز از جمله همین آثار هستند که نمونه‌های نفیس و قدیمی آن‌ها در جای جای دنیا چشم بازدیدکنندگان زیادی را به خود جلب نموده‌اند. قالی‌هایی که نه تنها اطلاعات گسترده‌ای از تاریخ را می‌توانند بیان نمایند، بلکه جلوه‌گاهی از زیبایی‌شناسی هنر مردمان سرزمین‌های مختلف هستند.

از قدیمی‌ترین فرش‌ها تا بزرگترین آن‌ها در موزه‌های گوناگونی نگهداری می‌شوند. در میان انبوهی از موزه‌ها، تعدادی از آن‌ها هستند که یا تماما فرش‌‌های دستباف را به نمایش می‌گذارند و یا در کنار دیگر آثارشان، نفیس‌ترین فرش‌ها را نیز در دید مخاطبین قرار می‌دهند. در زیر نگاهی خواهیم انداخت به مهمترین این موزه‌ها که فرش‌های ارزشمندی را در خود جای داده‌اند.

موزه فرش باکو:

موزه فرش باکو یکی از موزه‌های مهم جهان است و با داشتن بزرگترین مجموعه فرش‌های مختلف جهان، نخستین موزه تخصصی در حوزه هنر قالی‌بافی و فرش‌بافی نیز به شمار می‌رود. دستور احداث موزه فرش آذربایجان در سال 1967 میلادی صادر شد و این موزه در مکان‌های متعددی برگزار شد. اما در سال 2007، الهام علیف، رئیس‌جمهور وقت آذربایجان فرمان داد تا مکانی اختصاصی و درخور برای این مجموعه احداث شود.

این موزه در مجموع از سه بخش تشکیل شده است. در بخش اول بیش از 650 قالیچه، گلیم، زیلو، پلاس، جاجیم و غیره وجود دارد که اکثرشان در قرن‌های 18 و 19 میلادی بافته شده‌اند. فرش‌های این بخش قالی‌هایی مسطح و بدون پرز هستند که از دو طرف قابل استفاده می‌باشند.

بخش دوم این موزه به بخش فرش‌های کرک دار مشهور است. از 4 بخش مجزای فرش گوبا شیروان، کاراباخ، تبریز و گنجه‌کازاخ تشکیل‌شده که با طرح‌های زیبا و رنگ‌های گوناگون چشم همگان را به خود خیره نموده‌اند. بخش بعدی این موزه شامل محصولاتی است که در ساخت آن‌ها به‌جای پارچه از فرش استفاده شده است. مانند خورجین، سیجیم (طناب)، قشلیق (کیف متصل به زین)، هیبا (کیف کوچیک) و چوال (کیف نگهداری غلات).

موزه تاریخ هنر وین

این موزه در وین پایتخت اتریش قرار دارد. بنای مجلل آن در رینگ‌اشتراسه واقع شده و بالای آن گنبدی هشت‌ضلعی ساخته شده است. این بنا بزرگترین موزه هنری اتریش است و در زمره معروف‌ترین موزه‌های هنری جهان قرار دارد.

موزه وین در سال ۱۸۹۱ همزمان با موزه تاریخ طبیعی به دست فرانتس یوزف یکم (پادشاه اتریش-مجارستان) افتتاح شد. نمای خارجی دو موزه مشابه است و روبروی یکدیگر قرار گرفته‌اند. هر دو بنا بین سال‌های ۱۸۷۱ و ۱۸۹۱ بر پایه طرح‌های گوتفرید زمپر و کارل فرایهر فون هاسناور ساخته شده‌اند.

امپراتور به منظور تهیه مکانی مناسب برای گردآوری هنر گرانقدر دودمان هابسبورگ و در معرض عموم قرار دادن آن‌ها، دستور به ساخت دو موزه رینگ‌اشتراسه داد. آثار نقاشانی مثل بروگل، دورر، روبنس، رامبراند، ون‌دایک،کاواجیو، کاوالتو از جمله مهمترین آثار این موزه هستند. فرش‌های دستباف نیز از جمله آثاری‌ست که در این موزه در معرض دید مخاطبین قرار دارد.

از جمله مهمترین این فرش‌ها می‌توان به قالی تمام ابریشم شکارگاه که در سال 949 شمسی اصفهان بافته شده، قالی تمام ابریشم و زربافت شکار مربوط به دوره صفوی در کاشان و در نیمه اول قرن شانزدهم و قالی سراسر گل و جانور که در سال 949 شمسی اصفهان بافته شده، اشاره نمود.

برای ادامه کلیک کنید : مهمترین موزه های فرش دستباف در جهان (قسمت دوم)

سی پرشیا

اصالت فرش‌ های نواحی مختلف و قدیمی، نه فقط بسته به طرح و نقش‌های معمول مناطق مختلف که ریشه‌های فرهنگی و تاریخی دارد، بلکه متاثر از عوامل محیطی نیز بوده است. چنین تفاوت‌هایی اگر چه با گسترش ارتباطات و انتقال مصالح مختلف قالیبافی بین مناطق مختلف تا حدودی کمرنگ‌تر شده است، ولی همچنان وجود دارد و سبب می‌شود که فرش مناطق مختلف ایران، هر یک دارای مشخصه‌های منحصر بفردی باشند. البته بایستی در نظر گرفت که با گسترش ارتباطات و تسهیل حمل و نقل، امروزه قالی با نقشه تبریز، با پشم تولید شده در کشور استرالیا که با رنگ‌های وارداتی از اروپا در اراک رنگرزی شده است، در نیشابور بافته می‌شود.

در خصوص فرش‌های مناطق مختلف قالیبافی ایران چند نکته قابل توجه است که آگاهی از آنها جالب خواهد بود. بسیاری از فرش‌های مناطق ایران، توسط عشایر بافته می‌شوند. عشایری که ساکن شهر یا روستای خاصی نیستند و بین چند منطقه در حال کوچ هستند. در مورد این گونه فرش‌ها عنوان نام ایل یا قوم، دقیق‌تر از عنوان محل بافت است. همچون: ترکمن، قشقایی، بختیاری، شاهسون، لری، کردی و …

نقشه پراکندگی اقوام ایرانی

در ادوار گذشته برخی از اقوام از سرزمین‌های خود به مناطق دیگری کوچانده، تبعید و در شهرهایی اسکان داده شده‌اند. ولی این اقوام به طور معمول در هر منطقه فعالیت قالیبافی خود را ادامه داده‌اند. اگر چه ممکن است که در طی این رفت و آمدها و تغییرات محل سکونت، تغییراتی نیز در ماهیت فرش‌های تولیدی این اقوام، چه به لحاظ طرح و نقش و رنگ و چه به لحاظ مصالح قالیباقی رخ داده باشد ولی همچنان از عنوان قوم برای این فرش‌ها استفاده می‌شود. مثل قوم افشار که بافندگان ماهر فرش بوده و در زمان شاه اسماعیل صفوی از آناتولی عثمانی به ایران آمدند. آن‌ها طی ادوار گذشته به مناطق مختلفی کوچانده شده‌اند.

در برخی از انواع فرش‌ها، گفتن نام خاصی که برای آن گونه فرش کاربرد دارد، رایج‌تر از محل بافت و حتی نام قومی است که فرش را بافته است. برای مثال یلمه و گبه نام دو نوع فرش معروف عشایری است. یلمه توسط عشایر ترک زبان که بیشتر در مناطق استان اصفهان ساکن هستند و گبه توسط عشایر استان فارس (عمدتا عشایر لر و قشقایی) که بیشتر در استان فارس ساکن هستند بافته می‌شود.

شهرهای معروف

‌برخی از استان‌ها مثل آذربایجان شرقی، مرکزی و یا همدان، هر یک دارای شهرهای معروفی برای قالیبافی هستند. فرش‌های بافته شده در این شهرها، هر یک دارای هویت مستقلی است و فقط به علت همجواری این شهرها در یک استان، نمی‌توان این فرش‌ها را در یک گروه طبقه‌بندی کرد. برای مثل در آذربایجان شرقی: تبریز و هریس. در مرکزی: فراهان و ساروق و در استان همدان: ملایر و تویسرکان مثال‌هایی بر این موضوع هستند.

برخی از شهرها و روستاها اصلی‌ترین مناطق قالیبافی در ایران هستند که فرش‌های تولیدی هر یک از آن‌ها مشخصه‌های متمایز کننده خود را از جنبه‌های طرح و نقش، رنگ، مصالح، بافت و نوع گره، ارتفاع پرز قالی و … دارا هستند و برای آشنایی با ویژگی‌های هریک از آنها، سالها تحقیق و بررسی لازم است.

این مقدمه ای مختصر بود بر ویژگی‌های فرش‌ های نواحی مختلف ایران. در مقاله‌های دیگر، به بررسی ویژگی‌های فرش‌های بافته شده در هر یک مناطق قالیبافی ایران خواهیم پرداخت.شما نیز می‌توانید نظرات و تجربیات خود را با ما و دیگران در میان بگذارید.

همچنین بخوانید : آشنایی با اجزای فرش دستباف و خصوصیات آن ها

سی پرشیا مگ